برخی پدیدههایی که در طبیعت رخ میدهد و حالت غیر عادی دارد،گاهی موجب وحشت انسانها میشود و گاهی نیز ممکن است افکارخرافی و شرک آلودی را در اذهان جاهلان و غافلان پدید آورد.
اینجاست که توجه دادن اندیشهها به عوامل اصلی آنها و جلوگیری از انحراف اذهان،به عنوان یک وظیفه برای ادیان حق، جلوه میکند.
در اسلام،برای اینگونه پدیدهها،نماز خاصی واجب شده تا مردم،توجه به خدای هستی آفرین پیدا کنند و منشا این تغییرات و حوادث را،قدرت الهی بشناسند.نام این نماز،«نماز آیات»است،چرا که برایبروز حوادثی برگزار میشود که از آیات و نشانههای الهی در جهان است.
در رسالهها میخوانیم که:نماز آیات،به واسطه چهار چیز واجبمیشود:
1- گرفتن خورشید(کسوف)
2- گرفتن ماه(خسوف)
3- زلزله
4- رعد و برق و بادهای سیاه و سرخ وحشتآور،که بیشتر مردمبترسند.(به برخی مسائل آن اشاره خواهد شد).
نماز آیات درسی از توحید
بروز اینگونه حوادث،در اذهان سادهلوحان،نشان نوعی قهر طبیعت وخشم خدایان به شمار میآمد و چون از کیفیت و علل آن خبر نداشتند،ازخدا غافل میشدند و به طبیعتبی جان متوجه میشدند.به خصوص،خورشیدپرستان و ماه پرستان،افکار خاصی پیدا میکردند.
خواندن نماز آیات،برای توجه دادن به منشا اصلی آفرینش ودگرگونیهای طبیعت،یعنی خدای تواناست و درسی از توحید به مردممیآموزد.
روایت است که هنگام درگذشت ابراهیم،فرزند کوچک پیامبر،خورشید گرفت.مردم با خود میگفتند که این کسوف و خورشیدگرفتگی،به خاطر فقدان پسر رسول خدا(ص)است.پیامبر خدا(ص)-برای تصحیح افکار و برداشتها-منبر رفت و پس از حمد و ثنای پروردگار،فرمود:
ایها الناس!ان الشمس و القمر آیتان من آیات الله،یجریانبامره مطیعان له لا ینکسفان لموت احد و لا لحیاته،فاذاانکسفتا او واحدة منهما فصلوا»
ای مردم!خورشید و ماه،دو نشانه از نشانههای الهیاند،بهفرمان او جریان دارند و مطیع اویند،و بخاطر مرگ یازندگی کسی،گرفته نمیشوند.پس اگر هر دو یا یکی ازآن دو گرفت،نماز بگزارید.
پس از این سخن،از منبر فرود آمد و با مردم،«نماز کسوف»خواند. (1) دو درس از این برخورد پیامبر میآموزیم:
یکی،آنکه آنحضرت،ابتدا به روشنگری افکار،پیرامون این پدیدهطبیعی پرداخت،سپس به نماز ایستاد،و این میفهماند که فهم و اندیشه،مقدم بر عبادت و نماز است.
دیگر،اینکه چون مرد الهی و رسول به حق بود،حق را گفت و مردمرا به خدا توجه داد.بر خلاف آنانکه حیلهگر و عوام فریباند،که از چنینحادثهای،شاید به نفع خود و کسب وجهه،سوء استفاده کنند.و حتیحوادث طبیعی را در مسیر خواستههای نفسانی،تجزیه و تحلیل و تاویلنمایند.
امام صادق(ع)از پدرش نقل میکند که فرمود:
زلزلهها و گرفتگی ماه و خورشید و بادهای سخت وحشتزا،ازنشانههای قیامت است.هرگاه یکی از اینها را دیدید،به یاد برپائی قیامتبیفتید،به مسجدها پناه برید و نماز بخوانید. (2) این روایت نیز،توجه دادن اذهان مردم،از طبیعت،به خدای طبیعتاست و در نهایتبا نماز،این«خداگرایی»تکمیل میشود.
چگونگی نماز آیات
در مورد نماز آیات،فقط به چند مسئله اشاره میشود.توضیح بیشترآنرا در رسالههای عملیه بخوانید.
1- نماز آیات،دو رکعت است و هر رکعت،پنج رکوع دارد.در هررکعت،میتوان پس از حمد و سوره،به رکوع رفت و برخاست،دوبارهحمد و سوره و رکوع،تا پنج مرتبه.و میتوان در هر رکعت،یک حمدخواند و آیات سوره را به پنج قسمت کرد و قبل از هر رکوع،یک بخش ازسوره را خواند و به رکوع رفت،و سپس آیهای دیگر و رکوع دوم و همچنینتا پنج رکوع تمام شود.
2- در نماز آیات هم،آنچه در نمازهای روزانه لازم است،واجبمیباشد،مانند طهارت،قبله،و...
3- خواندن نماز آیات،واجب فوری است و نباید به تاخیر انداخت.
در ماه و خورشید گرفتگی،از وقتیکه ماه و خورشید،شروع به گرفتنمیکند،میتوان نماز آیات را خواند.اگر کسی نماز آیات نخوانده،گناهکرده است و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقتبخواند،«ادا»
میباشد.
4- اگر عوامل وجوب نماز آیات،در شهری اتفاق بیفتد(مثلا زلزلهو...)برای مردم همانجا واجب است نه شهرهای دیگر.
5
نماز آیات
برخی پدیدههایی که در طبیعت رخ میدهد و حالت غیر عادی دارد،گاهی موجب وحشت انسانها میشود و گاهی نیز ممکن است افکارخرافی و شرک آلودی را در اذهان جاهلان و غافلان پدید آورد.
اینجاست که توجه دادن اندیشهها به عوامل اصلی آنها و جلوگیری از انحراف اذهان،به عنوان یک وظیفه برای ادیان حق، جلوه میکند.
در اسلام،برای اینگونه پدیدهها،نماز خاصی واجب شده تا مردم،توجه به خدای هستی آفرین پیدا کنند و منشا این تغییرات و حوادث را،قدرت الهی بشناسند.نام این نماز،«نماز آیات»است،چرا که برایبروز حوادثی برگزار میشود که از آیات و نشانههای الهی در جهان است.
در رسالهها میخوانیم که:نماز آیات،به واسطه چهار چیز واجبمیشود:
1- گرفتن خورشید(کسوف)
2- گرفتن ماه(خسوف)
3- زلزله
4- رعد و برق و بادهای سیاه و سرخ وحشتآور،که بیشتر مردمبترسند.(به برخی مسائل آن اشاره خواهد شد).
نماز آیات درسی از توحید
بروز اینگونه حوادث،در اذهان سادهلوحان،نشان نوعی قهر طبیعت وخشم خدایان به شمار میآمد و چون از کیفیت و علل آن خبر نداشتند،ازخدا غافل میشدند و به طبیعتبی جان متوجه میشدند.به خصوص،خورشیدپرستان و ماه پرستان،افکار خاصی پیدا میکردند.
خواندن نماز آیات،برای توجه دادن به منشا اصلی آفرینش ودگرگونیهای طبیعت،یعنی خدای تواناست و درسی از توحید به مردممیآموزد.
روایت است که هنگام درگذشت ابراهیم،فرزند کوچک پیامبر،خورشید گرفت.مردم با خود میگفتند که این کسوف و خورشیدگرفتگی،به خاطر فقدان پسر رسول خدا(ص)است.پیامبر خدا(ص)-برای تصحیح افکار و برداشتها-منبر رفت و پس از حمد و ثنای پروردگار،فرمود:
ایها الناس!ان الشمس و القمر آیتان من آیات الله،یجریانبامره مطیعان له لا ینکسفان لموت احد و لا لحیاته،فاذاانکسفتا او واحدة منهما فصلوا»
ای مردم!خورشید و ماه،دو نشانه از نشانههای الهیاند،بهفرمان او جریان دارند و مطیع اویند،و بخاطر مرگ یازندگی کسی،گرفته نمیشوند.پس اگر هر دو یا یکی ازآن دو گرفت،نماز بگزارید.
پس از این سخن،از منبر فرود آمد و با مردم،«نماز کسوف»خواند. (1) دو درس از این برخورد پیامبر میآموزیم:
یکی،آنکه آنحضرت،ابتدا به روشنگری افکار،پیرامون این پدیدهطبیعی پرداخت،سپس به نماز ایستاد،و این میفهماند که فهم و اندیشه،مقدم بر عبادت و نماز است.
دیگر،اینکه چون مرد الهی و رسول به حق بود،حق را گفت و مردمرا به خدا توجه داد.بر خلاف آنانکه حیلهگر و عوام فریباند،که از چنینحادثهای،شاید به نفع خود و کسب وجهه،سوء استفاده کنند.و حتیحوادث طبیعی را در مسیر خواستههای نفسانی،تجزیه و تحلیل و تاویلنمایند.
امام صادق(ع)از پدرش نقل میکند که فرمود:
زلزلهها و گرفتگی ماه و خورشید و بادهای سخت وحشتزا،ازنشانههای قیامت است.هرگاه یکی از اینها را دیدید،به یاد برپائی قیامتبیفتید،به مسجدها پناه برید و نماز بخوانید. (2) این روایت نیز،توجه دادن اذهان مردم،از طبیعت،به خدای طبیعتاست و در نهایتبا نماز،این«خداگرایی»تکمیل میشود.
چگونگی نماز آیات
در مورد نماز آیات،فقط به چند مسئله اشاره میشود.توضیح بیشترآنرا در رسالههای عملیه بخوانید.
1- نماز آیات،دو رکعت است و هر رکعت،پنج رکوع دارد.در هررکعت،میتوان پس از حمد و سوره،به رکوع رفت و برخاست،دوبارهحمد و سوره و رکوع،تا پنج مرتبه.و میتوان در هر رکعت،یک حمدخواند و آیات سوره را به پنج قسمت کرد و قبل از هر رکوع،یک بخش ازسوره را خواند و به رکوع رفت،و سپس آیهای دیگر و رکوع دوم و همچنینتا پنج رکوع تمام شود.
2- در نماز آیات هم،آنچه در نمازهای روزانه لازم است،واجبمیباشد،مانند طهارت،قبله،و...
3- خواندن نماز آیات،واجب فوری است و نباید به تاخیر انداخت.
در ماه و خورشید گرفتگی،از وقتیکه ماه و خورشید،شروع به گرفتنمیکند،میتوان نماز آیات را خواند.اگر کسی نماز آیات نخوانده،گناهکرده است و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقتبخواند،«ادا»
میباشد.
4- اگر عوامل وجوب نماز آیات،در شهری اتفاق بیفتد(مثلا زلزلهو...)برای مردم همانجا واجب است نه شهرهای دیگر.
5- فرقی نمیکند که تمام ماه یا خورشید بگیرد،یا قسمتی از آن(خسوف و کسوف کلی یا جزئی)در هر دو حال،نماز آیات واجباست.
پینوشتها:
1- وسائل،ج 5 ص 144.
2- وسائل،ج 5 ص 145.
پرتوی از اسرار نماز صفحه 240 محسن قرائتی
- فرقی نمیکند که تمام ماه یا خورشید بگیرد،یا قسمتی از آن(خسوف و کسوف کلی یا جزئی)در هر دو حال،نماز آیات واجباست.
پینوشتها:
1- وسائل،ج 5 ص 144.
2- وسائل،ج 5 ص 145.
پرتوی از اسرار نماز ، قرائتی،محسن